چکیده مطلب:
بعد از صدور فرمان مشروطیت و دموکراتیک شدن سیستم اداره مملکت، مجلس به عنوان مهم‌ترین دستاورد جنبش مشروطیت، کانون توجه بسیاری قرار گرفت. با شکل‌گیری مجلس، حکومت مطلقه حاکمان جای خود را به حکومت قانونمند و مردم بر مردم داد. بنابراین مجلس می‌بایست در این راستا نقش بسزایی را ایفا نماید.
پژوهش حاضر به بررسی چهارمین دوره مجلس شورای ملی (۱۳۰۲-۱۳۰۰هـ.ش/ ۱۳۴۱ـ۱۳۳۹هـ.ق)، به عنوان یکی از مهم‌ترین ادوار قانونگذاری عصر مشروطیت پرداخته است. در حالی که مجلس اول تا سوم هرکدام به دلایلی خاص، تا آخر دوره قانونی خود دوام نیافتند، مجلس چهارم به عنوان اولین مجلس تاریخ مشروطیت محسوب می‌شود که تا پایان دوره قانونی خود دوام یافت و قوانین مهمی را نیز به تصویب رسانید. نکته قابل توجه این که این مجلس بعد از فترت طولانی و بی‌سابقه، گشایش یافت که بر اهمیت موضوع می‌افزاید.
این پژوهش بر آن است که با روش تحلیل تاریخی، روند شکل‌گیری و عمر دو ساله مجلس چهارم را مورد بررسی قرار دهد. پژوهش در دو مقطع تاریخی مهم مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. مقطع نخست، قبل از گشایش مجلس است که به بررسی و تحلیل اوضاع انتخابات این دوره می‌پردازد. در مقطع دوم، اوضاع کلی مجلس که شامل وضعیت فراکسیون‌ها، مهم‌ترین مصوبات، برخورد مجلس و دولت، بازتاب تحولات سیاسی کشور در مجلس و شورش‌های همزمان با آن می‌شود مورد بررسی قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که پژوهش حاضر به مسایلی چون دولت، رویدادهای جاری و قیام‌های همزمان از منظر مجلس نگریسته است.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
موضوع پژوهش ۲
سابقه و ضرورت انجام تحقیق ۲
محدوده پژوهش ۳
اهمیت موضوع ۶-۴
نوع و روش انجام تحقیق ۶
سازماندهی تحقیق ۶
نقد و بررسی مهم‌ترین منابع و مآخذ ۱۹-۷
مقدمه ۳۱-۲۰
فصل اول:
بررسی نحوه اجرای انتخابات و مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی: ۱۰۵-۳۲
۱ـ چهارچوب حقوقی انتخابات مجلس شورای ملی در دوره چهارم ۳۷-۳۳
۲ـ برگزاری انتخابات مجلس چهارم شورای ملی: ۱۰۵-۳۸
الف: دولت دوم وثوق‌الدوله و انجام بخشی از انتخابات مجلس چهارم ۴۳-۳۸
ب: مشیرالدوله و روند پی‌گیری انتخابات مجلس چهارم ۴۸-۴۴
ج: مسأله افتتاح مجلس از دولت مشیرالدوله تادولت قوام‌السلطنه ۵۴-۴۹
۳ـ احزاب و انتخابات مجلس چهارم ۶۳-۵۵
۴ـ مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی ۹۳-۸۷
۵ـ کیفیت برگزاری انتخابات و شکایات مرتبط با آن ۸۶-۶۴
۶ـ طرح و بررسی اعتبارنامه‌های نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی ۱۰۵-۹۴
فصل دوم:
ساختار مجلس چهارم شورای ملی: ۱۰۶
۱ـ نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی: ۱۰۹-۱۰۶
الف ـ اولین نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه ۲۹ شعبان ۱۳۲۴هـ.ش) ۱۰۶
ب ـ دومین نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه ۲۶ ذیحجه ۱۳۲۷ هـ.ق) ۱۰۷
ج ـ مجالس سوم و چهارم شورای ملی؛ تلاش برای اصلاح نظام‌نامه ۱۰۹-۱۰۸
۲ـ تشکیل هیئت رئیسه مجلس چهارم شورای ملی ۱۱۰-۱۰۹
۳ـ تشکیل کمیسیون‌های مجلس چهارم شورای ملی ۱۲۲-۱۱۱
الف ـ کمیسیون رسیدگی به عملیات زمامداران دوره فترت ۱۱۵-۱۱۱
ب ـ کمسیون اصلاح قانون انتخابات ۱۲۲-۱۱۶
۴ـ روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب از مجلس اول تا مجلس سوم شورای ملی
(۱۳۳۳-۱۳۲۴هـ.ق/۱۲۹۴-۱۲۸۵هـ.ق) ۱۳۰-۱۲۳
۵ـ مجلس چهارم شورای ملی: روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب: ۱۴۵-۱۳۱
الف: حزب اصلاح‌طلب ۱۳۴-۱۳۳
ب: حزب سوسیالیست ۱۳۸-۱۳۵
ج: مجلس چهارم شورای ملی و احزاب فرعی ۱۴۰-۱۳۸
د: احزاب از دیدگاه نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی ۱۴۵-۱۴۱
۶ـ مجلس چهارم شورای ملی و مهم‌ترین مصوبات: ۱۴۶
الف ـ مجلس چهارم و لایحه نفت ۱۵۱-۱۴۶
ب ـ مجلس چهارم و قانون بودجه ۱۶۱-۱۵۲
ج ـ قانون استخدام مستشاران مالیه: ۱۶۵-۱۶۲
۱-ج) قانون استخدام دکتر میلسپو (Millspough)، رئیس کل مالیه ایران ۱۶۴-۱۶۲
۲-ج) قانون استخدام هشت نفر متخصص مالیه تبعه دولت آمریکا ۱۶۵
۳-ج) قانون استخدام مسیولامبرمولیتر (Lumber Moliter) به سمت کل
گمرکات ایران ۱۶۵
۴-ج) قانون استخدام مسترگلامان (M.Gelaman) آمریکایی جهت اداره کردن
بانک ملی ایران ۱۶۵
فصل سوم:
مجلس و دولت: ۲۰۹-۱۶۷
۱ـ کابینه اول قوام‌السلطنه ۱۷۹-۱۶۷
۲ـ کابینه مشیرالدوله ۱۸۷-۱۸۰
۳ـ کابینه دوم قوام‌السلطنه ۱۹۵-۱۸۸
۴ـ کابینه مستوفی الممالک ۲۰۹-۱۹۶
فصل چهارم:
بازتاب تحولات سیاسی در مجلس: ۲۲۸-۲۱۱
۱ـ مجلس چهارم؛ ظهور و قدرت‌گیری رضاخان ۲۱۹-۲۱۱
۲ـ مجلس چهارم، شورش آشوب و جنبش‌های سیاسی همزمان ۲۲۱-۲۲۰
۳ـ مجلس چهارم و بررسی دیدگاههای مختلف پیرامون آن ۲۲۸-۲۲۲
نتیجه‌گیری ۲۳۶-۲۲۹
منابع و مآخذ ۲۴۵-۲۳۸
اسناد و مدارک ضمیمه ۲۳-۱
کتابشناسی:
الف. اسناد:
۱- اسناد منتشره نشده:
۱-۱) اسناد موزه و مجلس شورای اسلامی
۲-۱) سازمان اسناد ملی
۳-۱) موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
۲- اسناد منتشر شده:
۴- اسناد روحانیت و مجلس، به کوشش منصوره تدین‌پور، زیرنظر غلامرضا فدایی عراقی، انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۵٫
۵- انتخابات زنجان در مجلس چهارم؛ رساله‌ای منتشر نشده از علامه دهخدا، به کوشش علی‌آل داوود،ادبیات تربیت معلم، دوره جدید، سال ۲، شماره ۸-۶، ۱۳۶۸٫
۶- قباله تاریخ، به کوشش ایرج افشار، انتشارات طلایه، چاپ اول، تهران، ۱۳۶۸٫
۷- مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانونگذاری مجلس شورای ملی، اداره قوانین و مطبوعات مجلس شورای ملی، ۱۳۱۸٫
پایان نامه زمینهها و چگونگی جنگهای رِدّه