مقدمه
الف) اهمیت موضوع : ظهور اسلام منشاء تحولات بزرگی در تاریخ جهان گردید که بر همگان پوشیده نیست . تازیان در پرتو این آیین توانستند شاهنشاهی بزرگ ساسانی را از گردونه تاریخ خارج سازند و سرزمینهای بزرگی را از قلمرو روم شرقی تسخیر نمایند. اعراب به نام اسلام تمدن ایرانی را لگدمال تاراج خویش کردند، هر چند پس از مدتی بر ویرانه های آن به همت ایرانیان تمدن ایرانی- اسلامی دوباره پایه ریزی گردید. از آنجائیکه سرکوب شورشهای موسوم به ارتداد سرآغاز حرکت تهاجمی اعراب مسلمان به سرزمینهای هم جوار بود، بررسی و تحلیل آن بخصوص نقشی که نتیجه این جنگها در ایجاد وحدت در میان اعراب شبه جزیره عربستان داشت اهمیتی فراوان دارد که متاسفانه در مطالعات تاریخی صدر اسلام مورخان معمولا از آن سرسری می گذرند.
سوای از مساله فوق، شناخت اینکه با وجودیکه اعراب در زمان حیات پیامبر اسلام را پذیرفته بودند،چرا پس از مرگ او به سرعت از این آیین برگشتند، خود مبحثی مهم است که موضوعی جالب و جذاب در زمینه مطالعه جامعه شناسی تاریخی برای ما فراهم می آورد.
فهرست مطالب
عنوان………………………………………………………………………………………… صفحه
سپاس‌نامه ………………………………………………………………………………………. ث
مقدمه ………………………………………………………………………………………………. ۱
معرفی منابع …………………………………………………………………………………….. ۵
بخش یکم: مبحث فقهی ارتداد ……………………………………………………………… ۹
ـ بررسی مفاهیم و انواع ارتداد و احکام مربوط به آنها …………………………. ۹
ـ تعریف ارتداد …………………………………………………………………………………. ۹
ـ انواع ارتداد ………………………………………………………………………………….. ۱۰
ـ شرایط احراز ارتداد ……………………………………………………………………… ۱۳
ـ سیر تاریخی ارتداد در اسلام …………………………………………………………. ۱۴
ـ ارتداد در قرآن …………………………………………………………………………….. ۱۷
ـ ارتداد در حدیث ……………………………………………………………………………. ۱۹
ـ راههای اثبات ارتداد ……………………………………………………………………… ۲۱
ـ موجبات ارتداد ……………………………………………………………………………… ۲۲
ـ مجازاتهای ارتداد …………………………………………………………………………. ۲۴
بخش دوم: تحولات جامعه عربستان از پیش از اسلام تا مرگ پیامبر
ـ موقعیت جغرافیایی مناطق درگیر در نبرد ………………………………………… ۳۰
ـ وضعیت سیاسی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام …………………. ۳۱
ـ وضعیت اقتصادی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام ……………….. ۳۴
ـ بافت فرهنگی و دینی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام ……………. ۳۶
ـ نتیجه تحلیلی تحولات جامعه عربستان در آستانه‌ی ظهور پیامبر(ص)…… ۴۲
جامعه عربستان در آستانه مرگ پیامبر
ـ وضعیت جامعه عربستان در آستانه مرگ پیامبر ………………………………. ۴۵
ـ چگونگی ایمان اعراب و گسترش اسلام در شبه‌جزیره عربی ……………… ۴۷
ـ اشرافیت قریش و آیین اسلام …………………………………………………………. ۴۹
بخش سوم: مساله جانشینی و وضعیت دولت اسلامی پس از مرگ پیامبر
ـ بررسی و نقد دیدگاههای مختلف درباره جانشینی پیامبر …………………… ۵۴
ـ زمینه‌های ذهنی به قدرت رسیدن ابوبکر …………………………………………. ۵۹
زمینه‌های عینی به قدرت رسیدن ابوبکر …………………………………………….. ۶۰
ـ تدبیرها و ترفندهای ابوبکر در کسب و تحکیم قدرت …………………………. ۶۵
ـ نتیجه‌گیری
بخش چهارم: ایده‌های انگیزه های ایجاد جنگ های ارتداد
ـ بررسی و نقد ایده‌های موجود در باب دلیل جنگ های رده ……………….. ۶۸
ـ ماهیت جنگ‌های ارتداد در پرتو الگوی نظری …………………………………… ۷۲
بخش پنجم : جنگ‌های رده در نجد ، بحرین و عمان
ـ هجوم قبایل پیرامون مدینه …………………………………………………………….. ۸۴
ـ طلیحه ………………………………………………………………………………………….. ۸۶
ـ عقاید و تعالیم طلیحه …………………………………………………………………….. ۸۹
ـ شورشهای پراکنده پس از سرکوب طلیحه………………………………………. ۹۲
ـ سرکوب قبایل بنی عامر …………………………………………………………………. ۹۲
ـ نبرد جواء و سرکوب بنی سلیم ………………………………………………………. ۹۳
ـ نبرد ظفر ……………………………………………………………………………………… ۹۴
ـ مسیلمه ………………………………………………………………………………………… ۹۵
ـ عقاید و تعالیم مسیلمه …………………………………………………………………. ۱۰۰
ـ سجاح ……………………………………………………………………………………….. ۱۰۳
ـ جدایی مالک بن نویر از سجاع و کشته‌شدنش به دستور خالد ………….. ۱۰۸
ـ نبرد دباء و سرکوب ارتداد عمان ………………………………………………….. ۱۱۲
ـ ارتداد بحرین ……………………………………………………………………………… ۱۱۳
بخش ششم: جنگ‌های رده در یمن
ـ چگونگی قیام اسود عنسی و فرجام کار او …………………………………….. ۱۱۷
ـ تعالیم و آموزه‌های دینی اسود عنسی…………………………………………….. ۱۲۰
ـ شورش قبس بن عبدیغوث بر سر امارت ……………………………………….. ۱۲۲
ـ برگشت مردم حضر موت و کنده از آیین اسلام …………………………….. ۱۲۴
نتیجه نهایی ………………………………………………………………………………….. ۱۳۱
فهرست منابع ……………………………………………………………………………….. ۱۳۴
منابع دست اول
- طبری ، محمدبن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الرسول و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر، جلد چهارم، چاپ پنجم ۱۳۷۵٫
- یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۷۴٫
- بلاذری، احمدبن یحیی بن جابر، فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، ]بی جا[: نشر نقره، چاپ اول ۱۳۳۷٫
- کوفی، محمد بن علی بن اعثم، الفتوح، ترجمه محمدبن احمد مستوفی هروی، مصحح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول ۱۳۶۶٫
زندگی دکتر قیصر امین پور و تحوّلات اجتماعی در سه دهه ی شعر ایشان